Արշակունիների Արքայատոհմ

Արքա	Կառավարման Թվեր	Գործունեություն	Գործունեություն
Տրդատ Ա	66-88թթ.	Հաղթել է հռոմեացիներին 62թ. Հռեանդեաի ճակատամարտում:	Եղել է շինարար արքա, նա կառուցել է Գառնու Հեթանոսական տաճարըևվերակառուցել էԱրտաշատ մայրաքաղաքը:
ՍանատրուկԲ	88-110թթ.	Կառուցել է Մծուրք քաղաքը Մշո դաշտում Արածանի գետի ափին:	Սանատրուկի մասին գրել են պատմիչ Արիանոսը նրան համարելով արդար և ազնիվ ընթերցասեր թագավոր:
Վաղարշ Ա	117-140թթ.	Վերականգնել է երկրի անկախությունը և Պարթևաց Խոսրով Ա արքայի աջակցությամբ հռչակվել Մեծ Հայքի թագավոր:	Կառուցել է Վաղարշապատ մայրաքաղաքը` ներկային Էջմիածինը, Շրեշ բլուրի վրա:
Սոհեմոս	144-160թթ. և164-185թթ.
Պարթև Բակուր	161-163թթ.	Նա զոհ է դառցել Հռոմեացիների կողմից:
Վաղարշ Բ	185-198թթ.	Նրա օրոք Արշակունիների թագավորությունը դարձավ ժառանգական	Նա դաշինք կնքեց Հռոմի կայսր Սևերիոսի հետ,սակայն 198թ. սպանվեց:
Խոսրով Ա	198-215թթ.	Նա հաղթեց Կովկասյան լեռնականներին լուծելով իր հոր վրեժը:	նոր կայսր Կարակալան Ասորիքում(սիրիա) խաբեությամբ ձեռբակալեց Խոսրով Ա-ին որից հետո հրամայեց նրան ենթարկել մահապատժի:
Տրդատ Բ	216-252թթ.	Նա հռոմեացիներին վտարեց Հայաստանից և դաշինք կնքեց Հռոմի նոր Կայսր Մակրիանոսի հետ, որը Հայաստանի նվիրեց զգալի տարածքներ:	Հռոմի կայսրը գերությունից ազատեց Տրդատի մորը, սակայն Հայաստանի հարևան Իրանի տարածքում 226թ.Տեղի ունեցավ Պետական հեղաշրջում, և Պարթև արշակունիների արքայատոհմը ոչնչացվեց
Արտավազդ	252-262թթ.
Խոսրով ԲՄեծ	262-287թթ.	Նա դաշինք կնքեց Հռոմի հետ և երկար ժամանակ պայքարեց Սասանյանների դեմ:
Տրդատ Գ	287-330թթ.	297թ. Բասսեն գավառի Ոսխա գյուղի մոտ պարտության մատնեց Սասանյան արքա Մեսեհի զորքերին	298թ. Մծմինում կնքվեց Հռոմեապարսկական 40-ամյա խաղաղության պայմանագիրը և Տրդատ Գ-ն ստացավ Հյուսիսային միջագետքը, Մծբին Վենեսիա կենտրոններով: Տրդատ Գ-ի օրոք 301թ. Հայաստանում ընդունվեց Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, իսկ 303թ. Տրդատ Գ-ն կատուցեց Էջմիածին եկեղեցին Հայոց առաջին կաթողիկոս Գրիգոր Լուսավորչի հետ միասին:
Խոսրով Գ	330թ.-338թթ.	Դվին բլուրի վրա Խոսրով Կոտակը կառուցեց Դվին մայրաքաղաքը և ստեղծեց արհեստական երկու մեծ անտառներ, առաջինը ` Տաճարմայրի, որը ձգվել է Գառնու տաճարից մինչև մայրաքաղաք, երկրորդը ` Դվինից մինչև Արաքս գետ կոչվել է Խոսրովի անտառ:	Երբ Հայաստանը ենթարկվեց պարսից արքա Շապուհ Բ-ի հարձակումներին,Խոսրով Կոտակին հաջողվեց հաղթել պարսիկներին, չնայած զոհվեց սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանը, Խոսրովի հրամանով նոր սպարապետ նշանակվեց Վաչեի որդին Արտավազդ Մամիկոնյանը:
Տիրան	339-350թթ.	Օրերից մի օր Տիրան թագավորը գնում է Ծոփք, Բնաբեղ ամրոցում կար եկեղեցի, Տիրանը որոշում է այդ եկեղեցում աղոթել, սակայն Հուսիկ կաթողիկոսը թույլ չի տալիս Տիրանին մտնել եկեղեցի, Տիրանի հրամանով Հուսիկը մահապատժի է ենթարկվում, այդպես ավարտվում է Հուսիկ կաթողիկոսի կյանքը, Տիրան թագավորի հրամանով նոր կաթողիկոս դառցավ Փառեմ Աշտիշատեցին, որը ևս շուտով հեռացվեց կաթողիկոսությունից, նրա փոխարեն նոր կաթողիկոս տրվեց ազգությամբ Ասորի Շահակ Աղբիանոսը:	Տիրանը պատժեց Ռշտունի և Արծրունի նախարարներին, քանի որ այս նախարարական տները շատ էին հզորացել և չէին ենթարկվում Տիրան թագավորին:
Արշակ Բ	350-368թթ.	Արշակը թե եկեղեցու թե նախարարների բարի դրացիական հարաբերություններ հաստատեց:	Արշակ Բ-ի հրամանով կրկին կաթողիկոսը հանձնվեց Լուսավորիչներին:Կաթողիկոս դառցավ Ներսես Ա պարթևը (353-373), Ներսես մեծը 354թ. Տարոնի Աշտիշատ գյուղում հրավիրեց Հայ առաքելական եկեղեցու առաջին ժողովը, այս ժողովու ուներ մի նպատակ ` հաշտեցնել Հայ հասարկության բոլոր խավերին:
Պապ	370–374 թթ.	Գահին հաստատվել է Հռոմեական կայսրության օժանդակությամբ՝ հայ–հռոմեական միացյալ բանակով ջախջախելով Հայաստան ներխուժած պարսկական զորքերը	նայած Պապը իշխել է երկրի համար արտաքին և ներքին ծանր պայմաններում, կարողացել է վերամիավորել Հայաստանից անջատված ծայրագավառները, չափավորել եկեղեցու տնտեսական և քաղաքական հզորությունը, փորձել է ազատվել Հռոմեական կայսրության գերիշխանությունից։
Վարազդատ	374–378 թթ.	Մինչդեռ Վարազդատը, լարելով թշնամի տերությունների միջև խուսանավելու և սեփական ուժերով Արշակունյաց թագավորության հզորությունը վերականգնելու քաղաքականություն, սպարապետի ծրագիրը դիտել է հայկական պետականության ինքնուրույնության զոհաբերում։	377–ին Վարազդատը հարկադրված է եղել ընդունել Սասանյան Պարսկաստանի գերիշխանությունը։ Շուտով պարսկական գերիշխանությունից ազատված Մանվել Մամիկոնյանը Կարինի դաշտում պարտության է մատնել Վարազդատի զորաբանակին՝ ձերբակալելով և սպանելով Բաթ Սահառունուն։
Արշակ Գ	378–389 թթ.	Պարսից Շապուհ II արքան սիրաշահել է Արշակին և հայ նախարարներին՝ կամենալով իր կողմը գրավել նրանց, կանխել Հայաստանի և Հռոմի մերձեցումը։	385–ին Արշակը ստիպված հեռացել է հռոմեական Հայաստան՝ ապաստանելով Եկեղյաց գավառում։
Խոսրով Դ	384-388 թթ. և 414 թ.- 415 թթ.	Արշակ Դ դիմեց կայսր Թեոդոսիոս I Մեծի օգնությանը՝ իր գահակալական իրավունքը վերականգնելու համար։ Սակայն Թեոդոսիոսը և Շապուհը Հայաստանը բաժանեցին (387) միմյանց միջև	ապուհ Ill-ի մահից (388) հետո Պարսից արքունիքը Խոսրովին կանչեց Տիզբոն և Հայոց պետական միասնությունը վերականգնելու ամբաստանությամբ բանտարկեց Անհուշ բերդում։ Խոսրովը բանտից ազատվեց և երկրորդ անգամ գահ բարձրացավ Հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևի միջնորդությամբ՝ իր եղբայր Վռամշապուհ թագավորի մահից հետո։
Վռամշապուհ	385-415 թթ.	404–ից ոչ վաղ մեկնել է Հայկական Միջագետք, հաշտարար–միջնորդի դերով կարգավորել պարսկա-հռոմեական վեճերը։	Վռամշապուհը մեծապես աջակցել է Հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևին և Մեսրոպ Մաշտոցին՝ հայ նոր գրերի ստեղծման և լուսավորական ձեռնարկումներին։ Վռամշապուհին նաև հաջողվել է միավորել Մեծ Հայքի երկու մասերը։
Արտաշես Գ	423–428 թթ.	Սասանյան թագավոր Վռամ Ե, երկյուղելով հայ նախարարներից, վարել է զուսպ, հանդուրժող քաղաքականություն և նախարարների խնդրանքով պարսկական գերիշխանության ներքո գտնվող Մեծ Հայքում թագավոր նշանակել Արտաշես Գ–ին։	Ըստ հայ մատենագիրների, Արտաշես Գ լինելով անփորձ ու զեխ կյանքի հակված պատանի, հարուցել է նախարարների դժգոհությունը։