Հասարակություն

Նախաբան

Այս նյութում ես կխոսեմ հասարակության մասին: Երբ որոշում էի, թե ինչ թեմաի շուրջ խոսեմ, առաջին բանը, որ անցավ մտքովս դա հասարակությունն էր: Ես ցանկանում էի իմանալ հասարակություն տերմինի, նրա բացատրության և  նրա մասի,թե ինչ դեր է կատարում հասարակությունը մեր կյանքում: Ավելի մանրամասն կխոսեմ նյութում:

Նյութ

Հասարակությունը կամ մարդկային հասարակությունը անհատների փոխադարձ, մշտական հարաբերությունների մեջ գտնվող մարդկանց խումբ է կամ միևնույն աշխարհագրական կամ վիրտուալ տարածության մեջ գտնվող մեծ սոցիալական խումբ է, որ կառավարվում է միևնույն քաղաքական իշխանությամբ և գերակշռող մշակութային սպասումներով։

Հասարակությունը որպես ուսումնասիրման օբյեկտ

Մարդաբանության մեջ

Մարդկային համայնքները հաճախ դասակարգվում են կյանքի միջոցներ հայթայթելու ձևին համապատասխան։ Հետազոտողները տարբերում են որսորդական և հավաքչական հասարակություններ, քոչվոր անասնաբուծական, պարզ և բարդ գյուղատնտեսական (առաջին տիպին բնորոշ է բուսաբուծությունը, երկրորդին՝ լիարժեք ինտենսիվ գյուղատնտեսությունը), բացի այս նաև ինդուստրիալ և հետինդուստրիալ հասարակություններ (վերջին երկուսը հաճախ դիտվում են որպես որակապես այլ՝ համեմատած նախորդների հետ)։

Այսօր մարդաբաններն ու շատ սոցիոլոգներ ակտիվորեն միմյանց են հակադրում մշակութային էվոլյուցիայի հասկացությունը և վերը նշված փուլերի հստակ տարանջատման մասին պատկերացումը։ Որոշ տվյալների համաձայն՝ հասարակական կյանքի բարդացումը (քաղաքակրթության զարգացում, բնակչության թվաքանակի և խտության աճ, աշխատանքի մասնագիտացում և այլն) պարտադիր չէ, որ հանգեցնի հիերարխիկ սոցիալական համակարգի կամ հասարակության շերտավորմանը։ Մշակութային ռելյատիվիզմը բավականին ազդել է հասարակարգի, նյութական մշակույթի կամ տեխնոլոգիաներին վերաբերող գնահատող տերմիններից հրաժարվելու վրա («պարզամիտ», «վատագույն/լավացույն», «առաջընթաց» և այլն)։

Բացի այդ, մարդաբանները հաճախ ուշադրություն են դարձնում մարդկային հասարակությունը բնութագրող նմանություններին ու տարբերություններին, օրինակ՝ մարդու ամենամոտ կենսաբանական տեսակներին՝ շիմպանզեին և բոնոբոյին։ Տարբերություններից մեկը կարող է լինել հատկապես մարդկանց զարգացածնահապետականությունը։ 

Քաղաքագիտության մեջ

Հասարակությունը կարող է դասակարգվել նաև իրենց քաղաքական կառույցի տեսանկյունից։ Ըստ չափի և կազմակերպչական բարդության՝ առանձնանում են այնպիսի ձևեր, ինչպիսիք են տոհմը, ցեղը և պետությունը։ Այդ կառույցներում քաղաքական իշխանության ուժը տատանվում է կախված մշակութային, աշխարհագրական և պատմական միջավայրից, որոնց հետ այդ հասարակությունները պետք է համագործակցեն այս կամ այն բնագավառում։ Ըստ այդմ, տեխնոլոգիական և մշակութային զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող հասարակություններից գոյատևման ավելի լավ հնարավորություն ունի մեկուսացած հասարակությունը, քան մյուսների հետ սերտ հարաբերությունների մեջ գտնվողը, որոնք կարող են շորթել իրենց նյութական ռեսուրսները։ Այլ հասարակություններին դիմադրելու անկարողությունը սովորաբար ավարտվում է թույլ մշակույթի կլանմամբ։

Սոցիոլոգիայի մեջ

Սոցիոլոգ Ջերարդ Լենսկին առաջարկում էր հասարակության տիպերն առանձնացնել դրանց տեխնոլոգիական, հաղորդակցման և տնտեսական զարգացման մակարդակի հիման վրա։ Նրա դասակարգումն ընդգրկում էր հինգ տարատեսակ. որսորդության և հավաքչության հասարակություն, պարզ և բարդ գյուղատնտեսական, արդյունաբերական և հատուկ (որևէ կոնկրետ տիպի չպատկանող)։ Նման համակարգ ավելի վաղ մշակել են մարդաբաններ Մորտոն Ֆրիդը ևԷլման Սերվիսը. դրանում առկա էին սոցիալական էվոլյուցիայի չորս փուլ, որոնք առանձնանում են հասարակական անհավասարության և հասարակության կյանքում պետության դերի ցուցանիշների հիման վրա, այսինքն` որսորդների և հավաքողների խմբեր (որտեղ իրականացվում էր պարտականությունների և պատասխանատվության բաժանում), ցեղեր (որտեղ ի հայտ եկան սոցիալական շերտավորման և հասարակական հեղինակության առաջին նշանները), շերտավորված համայնքներ և քաղաքակրթություններ (որոնք բնութագրվում են բարդ հասարակական հիերարխիայի և կազմակերպված հաստատություններով իշխանության առկայությամբ)։ Բացի այդ, որպես առանձին տիպեր կարող են դիտարկվել ողջ մարդկությունն ամբողջությամբ և վիրտուալ հասարակությունը, որ բնորոշ է տեղեկատվական դարաշրջանին և գոյություն ունի համացանցում։

Ժամանակի ընթացքում որոշ հասարակություններ զարգացել են կազմակերպման և կառավարման ավելի բարդ ձևերի

Աղբյուրը`

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6

ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅԻ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ

•  ՄԱԿՐՈՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ  Մակրոսկոպական պարամետրեր: Յուրաքանչյուր մակրոսկոպական համակարգ կազմված է հսկայական թվով ատոմներից և մոլեկուլներից: մակրոսկոպական համակարգի ներքին վիճակը կարելի է նկարագրել մակրոսկոպական կամ ջերմադինամիկական պարամետրերով: Դրանք անմիջականորեն չափվում են տարբեր սարքերի, օրինակ, մանոմետրի, ջերմաչափի միջոցով, որոնք չեն արձագանքում առանձին մոլեկուլների ազդեցությունը:
• Ջերմադինամիկական կամ ջերմային հավասարակշռություն : Եթե բաժակի մեջ գցենք սառույցի մի կտոր, ապա այն կհալվի` սառեցնելով բաժակի ջուրը: Եթե սառույցը լրիվ հալվի, ջուրը կսկսի տաքանալ այնքան ժամանակ, մինչև որ նրա ջերմաստիճանը հավասարվի շրջապատի օդի ջերմաստիճանին: Այս օրինակից հետևում է, որ ջերմադինամիկական համակարգը գալիս է մի վիճակի, որտեղ մակրոսկոպական երևույթները` լուծվելը և հալումը, այլևս դադարել են: Այս վիճակն ընդունված է անվանել ջերմադինամիկական կամ ջերմային հավասարակշռության վիժակ: Բազմաթիվ փորձերից պարզվել է, որ ինքնիրեն թողնված ջերմադինամիկական համակարգը գալիս է ջերմային հավասարակռության վիճակի և այդ վիճակից «ինքնակամ», այսինքն` առանց արտաքին գործոնների ազդեցության, դուրս գալ չի կարող: Ջերմադինամիկական հավասարակռշությունը ջերմային շարժման ձև է, երբ համակարգը նկարագրող մակրոսկոպական պարամետրերը ժամանակի ընթացքում չեն փոփոխվում:
• Ջերմադինամիկական պրոցես: Եթե մակրոսկոպական համակարգը որոշակի ջերմադինամիկական վիճակում է, ապա այդ վիճակը բնութագրող մակրոսկոպական պարամետրերը հայտնի են: Ջերմադինամիկական պրոցես է կոչվում մակրոսկոպական համակարգի անցումը մի ջերմադինամիկական վիճակից մյուսին:
• ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ ԳԱՂԱՓԱՐԸ: ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ ՉԱՓՈՒՄԸ  Ջերմային երեևույթներն ուսումնասիրելիս սահմանվում է ֆիզիկական մի նոր մեծություն` ջերմաստիճանի գաղափարը: Այն ֆիզիկա է մտել կենցաղում տաքի և սառի մասին ունեցած պատկերացումներից, որոնք հիմնված են մեր զգայական փորձի վրա: Սակայն զգայությունները միարժեք չեն. դրանք կախված են ինչպես անհատից, այնպես էլ շրջակա միջավայրից: Օրինակ` սենյակում մետաղե իրերը միշտ թվում են ավելի սառը, քան փայտե կամ պլաստմասսայե առարկաները:  Ջերմաստիճանի` որպես օբյեկտիվ ֆիզիկական մեծություն, սահմանումը հիմնվում է ջերմային հավասարակշռության գաղափարի վրա: Ջերմաստիճանը միակ մակրոսկոպական բնութագիրն է, որը ջերմադինամիկական հավասարակռշության վիճակում ունի միևնույն արժեքը համակարգի բոլոր մասերում:
• Ջեր մաստի ճանի մո լեկո ւլայի ն -կի նետիկ մեկնաբանո ւմը : Ջերմայի ն հավասարակշռութ յան վիճակում համակարգի բոլոր մար մի ններ ի ջերմաստիճանների հավասարությունը մոլեկուլային -կինետիկ տեսության տեսանկյո ւնի ց բացատր վո ւմ է հետևյալ կերպ:  Արագ շարժվող մոլեկո ւլներ ը , բախվելո վ դանդաղ շարժվող մոլեկուլների ն , վերջինների ս տալիս են որոշակի էներգիա, որի հետևանքո վ արագ շարժվող մոլեկուլների միջին կինետիկ էներգիաները փոքրանում են, իսկ դանդաղ շարժվողների նը ` մեծանո ւմ : Հսկայական թվով բախո ւմների հետևանք ով մեկ մոլեկուլին բաժին ընկնող միջին կինետիկ էներգիաները հավասարվում են և ջերմայի ն հավասարակռշության վիճակում ընդունում նույն արժեքը` անկախ մոլեկուլների զանգվածների ց : Այսպիսով ` ջերմաստի ճ անը մակրոսկո պական մարմիններ ո ւմ մոլեկուլների քաոսայի ն շարժման միջին կինետիկ էներգիայի չափն է:  Ջեր մաստի ճանի չափո ւմը : Ջերմաստի ճ անի չափումը հիմնված է հետևյալ փորձնական փաստեր ի վրա:  1)Եթե երկու մարմին առանձին-առանձին ջերմային հավասարակռության մեջ են երրորդ մարմնի հետ, ապա երեքն էլ ունեն միևնույն ջերմաստիճանը:  2)Մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունն ուղեկցվում է մարմնի վիճակը բնութագրող առնվազն մեկ պարամետրի փոփոխությամբ:
• ՆԵՐՔԻՆ ԷՆԵՐԳԻԱ  Ինչպես գիտենք, մակրոսկոպական համակարգի ներքին վիճակը բնութագրվում է ջերմադինամիկական պարամետրերի միջոցով, որոնք չափվում են տարբեր սարքերի (օրինակ` ջերմաչափ, մանոմետր և այլն) օգնությամբ:  Եթե համակարգի վիճակը ժամանակի ընթացքում փոփոխվում է, այսինք` համակարգում ընթանում են որոշակի պրոցեսներ, ապա փոփոխվում են նաև ջերմադինամիկական պարամետրերը: Ի՞նչով են պայմանավորված այդ պրոցեսները, ի՞նչ ազդակների շնորհիվ և ի՞նչպես են ընթանում դրանք: Այս և նմանատիպ հարցերին պատասխանում է ջերմադինամիկան, որն ուսումնասիրում է մակրոսկոպական մարմիններում տեղի ունեցող ջերմային երևույթները:
• Մակրոսկոպական մարմինները, մեխանիկական էներգիայից բացի, օժտված են նաև ներքին էներգիայով: Քանի որ մարմնի մասնիկներն անընդհատ շարժվում և փոխազդում են միմյանց հետ, ապա մարմինն օժտված կլինի էներգիայով, որն անվանում են ներքին էներգիա: Մարմնի ներքին էներգիան մարմնի մասնիկների` մարմնի զանգվածների կենտրոնի նկատմամբ քաոսային շարժման կինետիկ էներգիաների և միմյանց հետ փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների գումարն է:  Սահմանենք մարմնի լրիվ էներգիան (E լրիվ) որպես մարմնի ներքին էներգիայի(U) և մեխանիկական` կինետիկ(E կ ) և պոտենցյալ(E պ ) էներգիաների գումար`  E լրիվ = U + E կ + E պ = U + E  Եթե մարմինը դադարի վիճակում է` E կ = 0 և չի փոխազդում այլ մարմինների հետ`E պ = 0, ապա լրիվ էներգիան համընկնում է մարմնի ներքին էներգիայի հետ:
• ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅՈՒՄ  Համաձայն մեխանիկական աշխատանքի սահմանման`  A = |F||Δh|cosα, (3) որտեղ F-ն ազդող ուժն է, Δh-ը` տեղափոխությունը, α-ն` ուժի և տեղափոխության վեկտորներով կազմված անկյունը: (3) սահմանման մեջ ենթադրվում է, որ Δh տեղափոխության ընթացքում F ուժը մոդուլով և ուղղությամբ մնում է հաստատուն: Եթե արտաքին ուժը մարմնի վրա աշխատանք է կատարում, ապա փոփոխվում է մարմնի կինետիկ էներգիան:  Ջերմադինամիկայում արտաքին ուժի կատարած աշխատանքը մարմնի (համակարգի) ներքին էներգիայի փոփոխության չափն է:
• ՋԵՐՄԱՔԱՆԱԿ Երբ ջերմադինամիկական համակարգն աշխատանք է կատարում, այդ պրոցեսում փոխվում է նրա վիճակը, հետևաբար՝ նաև համակարգի ներքին էներգիան: Սակայն համակարգի վիճակը կարելի է փոփոխել նաև առանց աշխատանք կատարելու: Օրինակ՝ եթե գլանում գազի ծավալը պահենք հաստատուն՝ ամրացնելով մխոցը, և այն տաքացնենք, ապա գազի վիճակը կփոխվի, նրա ջերմաստիճանը և ճնշումը կաճեն: Կմեծանա նաև գազի ներքին էներգիան: Տվյալ դեպքում գործ ունենք ջերմափոխանակման պրոցեսի հետ, երբ մի մարմնից մյուսին էներգիա է հաղորդվում առանց աշխատանք կատարելու: Ջերմափոխանակման պրոցեսում համակարգին տրված կամ նրանից վերցված էներգիան կոչվում է ջերմաքանակ:
• Մոլեկուլային-կինետիկ տեսության հմաձայն ՝ ջերմահաղորդման պրոցեսում տաք մարմնի մոլեկուլները, փոխազդելով սառը մարմնի մոլեկուլների հետ, նրանց են հաղորդում իրենց կինետիկ էներգիայի մի մասը. Տաք մարմնի ներքին էներգիան նվազում է, իսկ սառը մարմնինը՝ աճում: m զանգվածով մարմնի ջերմաստիճանը t 1 -ից t 2 դարձնելու համար պահանջվող ջերմաքանակը՝ Q=mc(t 2 -t 1 )=mcΔt, (3.10)  որտեղ c-ն մարմնի տեսակարար ջերմունակությունն է , Δt=t 2 -t 1 -ը՝ մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունը: Մարմինը տաքացնելիս նրան տրվում է ջերմաքանակ ՝ Q>0, և մարմնի ջերմաստիճանն աճում է՝Δt>0 (t 2 >t 1 ) : Եթե մարմնից վերցվում է ջերմաքանակ ՝ Q>0, ապա մարմնի ջերմաստիճանը նվազում է՝ t 2 <t 1 : (3.10) բանաձևում c տեսակարար ջ երմունակությունը նյութի ջ ե րմային հատկությունները բնութագրող մ ե ծություն է թվապես հավասար է այն ջերմաքանակին , որն անհրաժեշտ է 1 կգ նյ ութի ջ ե րմաստիճանը մ ե կ աստիճանով ( 1Կո վ) փոփոխելու համար: Այն արտահայտվում է Ջ/(կգ*Կ) միավորով:

Մոլեկուլային կինետիկ տեսության հիմունքները

Մոլեկուլային կինետիկ տեսության հիմնադրույթներըՄոլեկուլային կինետիկ տեսության հիմնադրույթները
Մոլեկուլային կինետիկ տեսության հիմնադրույթներըՄոլեկուլային կինետիկ տեսության հիմնադրույթները

Նյութի կառուցվածքի մոլեկուլային­կինետիկ տեսության հիմքում ընկած են հետևյալ երեք դրույթները.

Նյութը կազմված է մասնիկներց` ատոմներից և մոլեկուլներից,

Ատոմները և մոլեկուլները անընդհատ, քաոսային(ջերմային) շարժման մեջ են,

Նյութի մասնիկները փոխազդում են իրար հետ:

Բոլոր նյութերի հատկությունները որոշվում են դրանց մասնիկների` ատոմների և մոլեկուլների շարժմամբ և փոխազդեցությամբ: Մարմնի մասնիկների գոյության, ինչպես և նրանց անընդհատ, քաոսային շարժման ամենահամոզիչ ապացույցներից են դիֆուզիայի երևույթը և բրոունյան շարժումը:

Ատոմների և մոլեկուլների չափերը: Եթե ջրի մակերևույթին կաթեցնենք ջրում չլուծվող որևէ հեղուկի, օրինակ` յուղի մի կաթիլ, որի V ծավալը հայտնի է, ապա այն կտարածվի ջրի մակերևույթին` առաջացնելով թաղանթ: Չափելով թաղանթի S մակերեսը` կարելի է գնահատել թաղանթի հաստությունը, որի ամենափոքր հնարավոր արժեքն էլ հենց կլինի թաղաթի մասնիկների չափը`  d=V/S: Օգտվելով փորձի արդյունքներից (V=0,1մմ3 ծավալով յուղի կաթիլի թաղանթի մակերեսը` S=0,5մ2)` մասնիկի չափի համար ստանում ենք d=2x10-10մ արժեքը: Փոքր մեծությունների չափերը հարմար է արտահայտել անգստրեմով(Å) կամ նանոմետրով(նմ):

1 Å=10-8սմ=10-10մ

1նմ=10-9մ=10 Å

Մոլկուլների զանգվածը: Գիտենալով 1կգ ջրում պարունակվող մոլեկուլների թիվը(3,7x1025)` կարելի է գնահատել ջրի մեկ մոլեկուլի զանգվածը`

Նյութի քանակ: Ավոգադրոյի հաստատուն

Հարաբերական մոլեկուլային զանգված: Որպես Մոլեկուլների զանգվածների միավոր, ընդունված է ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասը, որը հայտնի որպես «զանգվածի ատոմային միավոր»(զ.ա.մ.): Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգված`Mr, անվանում են տվյալ նյութի մոլեկուլի զանգվածի և ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասի(1 զ.ա.մ.) հարաբերությունը`

Նյութի մոլեկուլային զանգվածը չափայնություն չունեցող մեծություն է:

Նյութի քանակ: Տվյալ մարմնի մեջ նյութի պարունակությունը կախված է այդ մարմնի մասնիկների թվից, որքան շատ են մոլեկուլները կամ ատոմները, այնքան ավելի շատ նյութ է պարունակում տվյալ մարմինը: Մակրոսկոպական մարմնում մոլեկուլների թիվը չափազանց փոքր է, ուստի` նպատակահարմար է ընտրել մասնիկների որոշակի չափ և նրա միջոցով արտահայտել մասնիկների թիվը տվյալ մարմնում: Որպես այդպիսի չափ ընդունված է 1,012 կգ ածխածնում պարունակվող ատոմների թիվը`NA-ն(Ավոգադրոյի հաստատուն): Նյութի քանակ` ν(նյու) անվանում են տվյալ մարմնում պարունակվող մոլեկուլների N թվի և Ավոգադրոյի NA հաստատունի հարաբերությունը

Գիտենալով նյութի քանակը ν , կարող ենք հաշվել մարմնում պարունակվող մոլեկուլների թիվը  N= νNA: Միավորների ՄՀ­-ում որպես նյութի քանակի միավոր ընդունված է մոլը: Մեկ մոլը նյութի այն քանակն է, որը պարունակում է Ավոգադրոյի հաստատունին հավասար թվով մոլեկուլ: Մոլը ՄՀ-­ի հիմնական միավոր է:

Ավոգադրոյի NA հաստատունի արժեքը որոշելու համար անհրաժեշտ է ածխածնի մեկ մոլի զանգվածը բաժանել ածխածնի մեկ ատոմի m1c զանգվածին: Ճշգրիտ չափումների համաձայն` m1c =1,995 x 1026մոլ-1 հետևաբար

Մոլային զանգված: Մոլային զանգված է կոչվում մեկ մոլ նյութի զանգվածը: Այն արտահայտվում է Ավոգադրոյի հաստատունի միջոցով: Եթե տվյալ նյութի մոլեկուլի զանգվածը m1 է, իսկ մեկ մոլում մոլեկուլների թիվը` Na, ապա մոլային զանգվածը`

Միավորների ՄՀ­ում մոլային զանգվածի միավորը 1կգ/մոլ­ն է:

 Մոլային ծավալ:  Մոլային ծավալը մեկ մոլ նյութի զբաղեցրած ծավալն է: Այն կարելի է արտահայտել  նյութի  խտության և M մոլային զանգվածի միջոցով 

Միավորների ՄՀ­-ում մոլային ծավալն արտահայտվում է մ3/մոլ միավորով: Եթե նյութի ծավալը V է, ապա  նյութի քանակը կարելի է արտահայտել V-ի և VM մոլային ծավալի միջոցով

Բրոունյան շարժում

Մոլեկուլների գոյության և նրանց քաոսային շարժման ամենահամազիչ ապացույցներից մեկը բրոունյան շարժումն է, որն առաջին անգամ դիտել է Ռոբերտ Բրոունը: Մանրադիտակով ուսումնասիրելով ջրի կաթիլը` Բրոունը ուշադրություն է դարձրել դրա մեջ լողացող գետնամուշկի սերմերի անկանոն, երբեք չդադարող շարժմանը: Անընդհատ և համասեռ թվացող լուծույթի կաթիլը մանրադիտակի տակ բոլորովին այլ տեսքով է ներկայանում, դիտվում են տարբեր չափերով և անկանոն ձևերով կտորներ, որոնք լողում են անգույն հեղուկում: Այդ կտորները ոչ թե մոլեկուլներ են, այլ մասնիկներ են որոնց անվանում են բրոունյան: Բրունյան շարժման որակական բացատրությունը տրվել է տասնիններորդ դարի երկրորդ կեսին, որի էությունը հետևյալն է: Ջրի մոլեկուլներն անընդհատ, ջերմային շարժման մեջ են, և ջրում «կախված» նյութի փոքր կտորները` բրոունյան մասնիկները, բոլոր կողմերից կրում են շրջապատի մոլեկուլների հարվածները:

Մի կողմից` բրոունյան մասնիկը պետք է լինի այնքան մեծ, որ տեսանելի լինի մանրադիտակի միջոցով: Մյուս կողմից` այն պետք է լինի այնքան փոքր, որ կարողանա «ենթարկվել» միջավայրի մասնիկներից նրա վրա ազդող ուժերի արագ, պատահական ձևով փոփոխվող, փոքր համազոր ուժի ազդեցությանը: Ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց բրոունյան շարժումն ուժգնանում է, բրոունյան մասնիկի` հաջորդական դիրքերը միացնող բեկյալը դառնում է ավելի խճճված և անկանոն: Այս փաստը մեկ անգամ ևս դրսևորում է բրոունյան մասնիկի և միջավայրի մոլեկուլների ջերմային շարժման սերտ կապը:

Դիֆուզիա 

Մոլեկուլների և ատոմների երբեք չդադարող քաոսային շարժման համոզիչ ապացույցներից մեկն էլ դիֆուզիայի երևույթն է, երբ տարբեր նյութեր ինքնաբերաբար, այսինք` առանց արտաքին գործոնների ազդեցության, միախառնվում են:

Եթե ջրով լցված բաժակի մեջ զգուշությամբ կաթեցնենք սննդային ներկանյութի մի կաթիլ, ապա կտեսնենք, որ ջուրն աստիճանաբար ներկվում է: Այս պրեցեսը կարող է տևել ժամեր, և արդյունքում կառաջանա միագույն ներկված համասեռ հեղուկ: Ներկանյութը խառնվում է ջրին ինքնաբերաբար` առանց արտաքին միջամտության: Դիֆուզիան գազերում կատարվում է ավելի արագ, քան հեղուկներում: Օրինակ օծանելիքի հոտի տարածումը սենյակում, ծխի տարածումը օդում և այլն:

Դիֆուզիայի երևույթը բացատրվում է նյութերի մոլեկուլների քաոսային շարժմամբ: Մի նյութի մոլեկուլները, շարժվելով քաոսային ձևով և բախվելով միմյանց, թափանցում են մյուս նյութի միջմոլեկուլային տարածությունները, որը հանգեցնում է նյութերի փոխադարձ ներթափանցման  և, ի վերջո, համասեռ խառնուրդի առաջացման: Դիֆուզիայի արագությունը կախված է ներթափանցող նյութերի խտությունից: Դիֆուզիայի արագությունը կախված է նաև նյութի ագրեգատային վիճակից: Ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց դիֆուզիայի արագությունը մեծանում է:

Մոլեկուլների փոխազդեցությունը

Ատոմների և մոլեկուլների փոխազդեցության ուժերի գոյության ամենահամոզիչ ապացույցը հեղուկ և պինդ մարմինների գոյությունն է: Մոլեկուլային ուժերն ունեն և´ ձգողական և´ վանողական բնույթ: Ատոմը կազմված է դրական լիցք ունեցող միջուկից և բացասական լիցք ունեցող էլեկտրոններից և էլեկտրաչեզոք է: Սակայն էլեկտրաչեզոք ատոմների փոխազդեցության ուժերը պայմանավորված են հարևան ատոմների էլեկտրոնների և միջուկների էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությամբ:

Գազային, հեղուկ և պինդ մարմինների կառուցվածքը

Գազեր:  Գազերում ատոմների և մոլեկուլների միջև հեռավորությունները զգալիորեն գերազանցում են գազի մոլեկուլների չափերը: Հայտնի է, որ նորմալ պայմաններում օդի յուրաքանչյուր 1մ3­ում պարունակվում է մոտ 2,7x1025 մոլեկուլ: Յուրաքանչյուր մոլեկուլին բաժին ընկնող ծավալը` V0=1մ3/2,7x1025≈3.7x10-26մ3:

Եթե V0 ծավալը ներկայացնենք որպես a կող ունեցող խորանարդ(V0 ≈ a3),ապա մոլեկուլների a միջին հեռավորության համար կստանանք` ≈ 3,3x10-9մ, որն ավելի քան 10 անգամ գերազանցում է մոլեկուլների չափերը:

Հեղուկներ: Հեղուկների խտությունը զգալիորեն գերազանցում գազերի խտությունը: Պատճառն այն  է, որ հեղուկի մոլեկուլներն իրար շատ մոտ են, որն էապես ազդում է մոլեկուլների շարժման վրա:

Քանի որ հեղուկում մոլեկուլներն իրար շատ մոտ են, ապա դրանց ավելի մոտեցնելը հանգեցնում է մոլեկուլների էլեկտրոնային թաղանթների վերադրման և հզոր վանողության ուժերի ի հայտ գալուն: Սա է պատճառը, որ ի տարբերություն գազերի, հեղուկները շատ քիչ են սեղմվում և ունեն որոշակի սեփական ծավալ:

Պինդ մարմիններ: Ի տարբերություն հեղուկների` պինդ մարմիններն ունեն և´որոշակի ծավալ, և´ որոշակի ձև: Պինդ մարմինների խտությունը քիչ է տարբերվում հեղուկների խտությունից:

Եթե տարածության մեջ մասնիկների հավասարակռության դիրքերը մտովի միացնենք ուղիղներով, ապա կստանանք բյուրեղի տարածական կամ բյուրեղային ցանց: Ներքին կանոնավոր կառուցվածք ունեցող պինդ մարմինները կոչվում են բյուրեղներ: